Daarnet bracht ik een bezoek aan het kerkhof. Vanmorgen had ik iemand nog gezegd dat het sombere weer perfect paste bij een ingetogen dag als 1 november, maar toen ik door de poorten van de begraafplaats wandelde, scheen inmiddels de zon. Vreemd genoeg leek ook die niet te vloeken met de dag waarop we onze doden herdenken, en schilderde ze zelfs een laag melancholie over de graven.

Ik ging vooral naar het kerkhof om het graf van mijn grootmoeder te groeten. Het klinkt bijna twintig jaar na haar dood nog steeds vreemd: ‘het graf van mijn grootmoeder’. Zoals elk jaar hurkte ik neer bij de steen waarin haar naam en die van mijn grootvader –  die ik nooit heb gekend – staan gegrift. Ze liggen begraven onder een boom, en hoewel mijn moeder het graf gisteren nog heeft schoongemaakt, bedekte een herfstblad alweer de eerste letter van grootmoeders naam. Telkens als ik daar zit en kijk naar de bloemen die er door mijn familie werden achtergelaten, probeer ik me voor te stellen dat daar, onder die steen, ook werkelijk een restant ligt van de vrouw die mijn grootmoeder ooit was.

Ik geef toe dat het me nooit echt lukt, en ik haar aanwezigheid op het kerkhof nooit ervaar zoals ik die voel wanneer ik in mijn herinneringen graaf. Zoals ik nooit het dode lichaam van mijn grootmoeder wilde groeten omdat mijn hele wezen zich ertegen verzette dat ik haar nooit meer zou zien ademen, zo verzet mijn hele wezen er zich vandaag nog altijd tegen dat zij er niet meer is – terwijl er sinds haar dood waarschijnlijk geen dag is voorbijgegaan dat ik niet aan haar heb gedacht.

Toen ik een uur geleden naar huis fietste, bedacht ik dat ik eigenlijk nooit vrede heb kunnen nemen met een stenen graf als laatste rust-en herdenkingsplaats van mijn grootmoeder. Ik kon voor het eerst scherp onder woorden brengen waarom ik op dit moment bezig ben met een roman over het leven van ‘mémé’, zoals haar dertig kleinkinderen haar allen noemden: pas als ik haar een graf van papier heb gegeven, zal ik helemaal tevreden zijn. Dan mogen de herfstbladeren de naam op haar graf bedekken – zolang ik haar naam maar tussen mijn eigen bladeren van papier heb kunnen bewaren.