Eindelijk werd er op de vooropening van de Boekenbeurs nog eens een speech gegeven die langer dan vijf minuten bleef nazinderen. Christophe Van Gerrewey, die er zijn Debuutprijs voor Op de hoogte in ontvangst mocht nemen, was – zoals we van hem konden verwachten – erg kritisch voor het boekenvak en de Boekenbeurs zelf. “Heeft de boekenwereld zichzelf niet overbodig gemaakt door initiatieven te nemen die niets met lezen vandoen hebben?” vroeg hij zich af. “De spektakels die het publiek naar deze boekenbeurs lokken, spreken boekdelen. Is het onbegrijpelijk dat boeken niet meer worden gekocht als ze hier, op het jaarlijkse feest van het boek, worden opgevoerd als apocalyptisch omvervallende dominostenen?”

Van Gerrewey heeft gelijk: de meeste ‘boeken’ op de Boekenbeurs worden ingezet als, nou ja, dominostenen om de grote massa te lokken, waarbij het allang niet meer op het product van het boek zelf draait, maar om de bekende mensen wier naam op de kaft prijkt. Neem bijvoorbeeld het programma van vandaag, 1 november. Op de website van de Boekenbeurs trok onder meer het item met de titel ‘Noorse breigoden’ mijn aandacht. “Arne & Carlos, ook wel de Noorse breigoden genoemd”, klinkt het, “geven een inspirerende presentatie over hun leven en werk. Ze vertellen over de breitraditie in Noorwegen en uiteraard over hun succesvolle breiboeken ‘Kerstballen breien’, ‘Poppen breien’ en hun nieuwste boek ‘Noors breien met Arne & Carlos’!” Verder kan men vandaag in Antwerp Expo ook luisteren naar ‘Minder buik, meer energie’ van Sonja Kimpen, en een ‘Workshop naaien met Singer’ of ‘Workshop ontspannen’ volgen. De enige literaire activiteiten op het programma, waarbij het gaat om  mensen die écht een boek hebben geschreven, zijn ‘De Eenzame Uitvaart’ van Maarten Inghels  (prachtig boek, overigens), en een gesprek met Lieve Joris en Tom Lanoye.

“Wie zou er nog een lezer willen zijn, als er hier een machine staat die, gesubsidieerd met overheidsgeld, iedereen even automatisch als betekenisloos tot schrijver maakt?” gaat Van Gerrewey verder in zijn speech. Precies: op de Boekenbeurs signeren ‘auteurs’ hun boeken waarvan ze vaak alleen maar het gezicht en commerciële uithangbord zijn – denk maar aan de Lesley-Ann Poppes van deze wereld. Niet onbegrijpelijk dat het grote publiek dus is gaan geloven dat iedereen auteur is, en het maken van een boek eigenlijk helemaal niet veel voorstelt.

Waar ik Van Gerrewey ook in volg, is zijn kritiek dat de boekenwereld al te zeer de wereld van het internet wil achternalopen.”Wie zou nog van papier houden als het internet voortdurend als norm wordt gesteld?” Zelf erger ik me mateloos aan de boektrailers die bij het verschijnen van zowat elk nieuw literair boek op het publiek worden afgevuurd. Welk respect voor het geschreven woord spreekt eruit als je een boek van honderden pagina’s, waarin over elke zin is nagedacht, in een beeldfragment van een luttele drie minuten meent te kunnen omzetten? Een sterk boek heeft geen trailer nodig. In plaats van de digitale wereld te willen imiteren, zou de boekenwereld het papieren boek moeten presenteren als een uitzonderlijk product in tijden van oprukkende digitalisering. Men zou die uitzonderingspositie moeten koesteren en als waardevol presenteren in plaats van gedurig aan te hurken bij de beeldcultuur. Als het literaire boek zichzelf ‘in de markt’ wil zetten, laat het dan zijn als een rustpunt in een samenleving waarin alles in bits, bytes en snapshots verloopt, en laat de schrijvers mensen zijn die inderdaad elke zin belangrijk vinden, en het nadenken daarover hoger inschatten dan ergens op een podium staan huppelen vanuit de overtuiging dat elke schrijver ook een performer moet zijn.

Als we boeken presenteren als wonderlijke samenraapsels van woorden, die we niet krampachtig de wereld insturen verpakt in flitsende boektrailers, dan zal daar meer zelfzekerheid en trots uitspreken dan wanneer we reageren met spasmen van angst voor wat we dreigen te verliezen. Wie angst uitstraalt, straalt ook zwakte uit, en zwak is net wat de literatuur niet is. Facebook bestaat tien jaar, en is naar verluidt nu al op zijn retour, maar de literatuur bestaat al vele honderden jaren en heeft al veel stormen overleefd.

In het slot van zijn speech spreekt Van Gerrewey de wens uit “om boeken te maken met eigenschappen die voor boeken bestemd zijn. Wie weet zullen de lezers dan opgelucht, en massaler dan ooit, terugkeren, als ze behandeld worden als intelligente, complexe en gevoelige mensen. Heel zeker zal ik samen met hen dan echt dankbaar zijn.” Zijn slotwoord deed me denken aan de massale reacties op het verdwijnen van het Radio 1-programma ‘Joos’: behandel niet alleen luisteraars maar ook lezers als verstandige mensen, en wie weet zullen ze dan inderdaad terugkeren. Wat dat betreft nog een woordje tot de mensen van het tv-journaal van de openbare omroep: naar verluidt zijn er ook binnen uw rangen heel wat mensen die het verdwijnen van een programma als ‘Joos’ betreuren, maar wees dan consequent: wanneer u een item maakt in het journaal over de eerste dag van de Boekenbeurs, toon dan misschien ook een echte auteur in plaats van een kok die zijn recepten signeert.