Gisteren zei ik in De Morgen, naar aanleiding van de verbranding door Harold Polis van ‘een recensie’ tijdens de boekvoorstelling van Maarten Inghels, dat het werk van recensenten misschien òòk eens gerecenseerd moet worden. Tom Naegels, schrijver en ombudsman van De Standaard, geeft vandaag in zijn wekelijkse rubriek ‘De Ombudsman’ gehoor aan die oproep. Ook interessant is het stuk van Marc Reugebrink in De Standaard van vandaag, waarin hij een lans breekt voor betere literatuurkritiek.

De Ombudsman – De recensent gerecenseerd

Nog los van het feit of deze of gene recensie al dan niet in brand gestoken werd, kan het geen kwaad om ook de kwaliteit van recensies eens tegen het licht te houden. TOM NAEGELS doet een voorzet.

Ik zal het als aanleiding gebruiken, want het heeft weinig belang of er nu al dan niet een recensie uit deze krant werd verbrand tijdens de voorstelling van de eerste roman van Maarten Inghels(DS 11 september). Ik wil het hebben over een voorstel dat ik las in een van de stukken over de kwestie. Schrijfster Ann De Craemer zei in De Morgen: ‘Misschien moet het werk van recensenten ook eens gerecenseerd worden.’ Zeer graag. En als het niet te zelfingenomen klinkt: daar is deze ombudsman voor. Maar laten we het dan goed doen, zodat het ene subjectieve oordeel (‘het is niet goed’) niet beantwoord wordt met het andere (‘ik vond het wél goed’).

Een voorzet. Dit zijn volgens mij de minimale criteria die lezers voor ogen moeten houden, als ze enigszins objectief willen controleren of een recensie voldoet:

1. Zijn de objectieve feiten juist? Bijvoorbeeld: wordt het verhaal correct naverteld, kloppen de citaten, is de biografie van de auteur correct?

2. Worden de feiten in hun juiste context geplaatst? Bijvoorbeeld: geeft de combinatie van geciteerde fragmenten nog steeds een fair beeld van het boek, verzwijgt de recensent geen informatie die de eigen stelling onderuithaalt?

3. Is de recensent aantoonbaar onafhankelijk? Bijvoorbeeld: heeft hij geen sterke (negatieve of positieve) relatie met de auteur? Valt hier ook onder: is hij een collega van de auteur bij dezelfde krant? Werkt hij voor een krant die de promotie van het boek mee ondersteunt, bijvoorbeeld door gratis exemplaren te verloten?

4. Is de recensent onpartijdig? Zijn er geen redenen om aan te nemen dat hij zijn oordeel al bij voorbaat klaar heeft, bijvoorbeeld omdat hij een voorkeur of afkeer heeft van het genre?

Wie kan aantonen dat een recensie op een of meer van deze vier punten faalt, mag mij een mailtje sturen, en dan bekijk ik dat met plezier.

Onafhankelijkheid

Op dat collega-zijn-van wil ik wat dieper ingaan. Als een auteur voor een krant werkt, is het immers erg moeilijk voor een recensent om niet alleen onafhankelijk teblijven, maar het ook telijken. Onlangs was ik op de boekvoorstelling van een goede kennis, tevens journalist, die de laatste jaren geregeld voorDe Morgen werkt. Die krant had ons een mooie, opvallende voorpublicatie van die roman geschonken, in een weekendinterview werd de schrijver ‘wonderboy’ genoemd, alsook ‘de nieuwe John Irving’ en ‘De Morgen-medewerker.’ En in een recensie, een week later, werd het boek het ‘beste Vlaamse debuut sindsMarcel van Erwin Mortier’.

Deze krant hield het kort. ‘Onderhoudende lectuur, niet meer, niet minder.’ Wat de aanwezigen op de voorstelling uiteraard deed vermoeden datDe Standaard haar concurrent de trofee misgunde. Terwijl de omgekeerde mogelijkheid net zo goed plausibel was: dat de recensent vanDe Standaard objectief was, en die vanDe Morgen het boek gebruikte om de eigen krant te promoten. Of het kan ook toeval zijn: twee verschillende meningen, het gebeurt zo vaak.

‘Ik begrijp dat die perceptie leeft, maar het blijft perceptie’, zegt Veerle Vanden Bosch, chef van De Standaard der Letteren. ‘Er zijn genoeg auteurs die voor De Morgen werken, en die van ons positieve recensies krijgen. Ik denk aan Christophe Vekeman of Ann De Craemer.’

Ik denk dan weer aan Paul Baeten Gronda (destijds columnist vanDe Morgen, daar bejubeld, hier verguisd) en aan mijn eigen laatste roman (zeer positief onthaald in De Standaard, helemaal niet positief in De Morgen – wat ik ondertussen overigens terecht vind). In alle gevallen kan het perfect om toeval gaan, een normaal verschil in mening. Het tegendeel is in elk geval nauwelijks aantoonbaar. (Behalve misschien met een bewijs uit het ongerijmde: ik ken geen enkel voorbeeld van een krant die een boek van een van de eigen medewerkers echt negatief heeft gerecenseerd.) Maar als lezer weet je het niet zeker. En dat ondermijnt het vertrouwen.

Een tijdje geleden woedde er een discussie onder mijn collega’s-ombudsmannen, precies over de vraag op welke manier een boek van een medewerker van de eigen krant moest besproken worden. Sommige buitenlandse media bleken erg streng: zij gaven zulke boeken per definitie géén aandacht. Andere vonden er geen graten in – als een columnist populair was bij de lezers, kon je er toch van uitgaan dat ze ook zijn boek graag zouden lezen?

Vanden Bosch kiest, net als veel ombudsmannen, voor een tussenpositie: ‘Je moet mensen ook niet straffen omdat ze voor de krant werken. We hanteren voor alle boeken dezelfde normen. We wegen af of het relevant is voor de bijlage of niet. Zo ja, dan houden we het meestal bij een bespreking van een relatief bescheiden formaat. Als het om iemand van binnen de redactie gaat, vragen we een freelancer. En we waken er ook over dat zo’n boek wordt gerecenseerd door iemand die geen al te nauwe banden heeft met de auteur.’

Misschien kan het in sommige gevallen nog strenger – ook een freelancer kan zich verplicht voelen een medewerker van de krant positief te beoordelen. Misschien moet je in het geval van boeken van vaste medewerkers (ik zeg maar wat: een van mij) voor complete buitenstaanders gaan. En niet bang zijn als die een negatief stuk maken. En ook uitleggen waarom je dat doet. Omdat de lezer er zeker van moet zijn dat de recensie zijn belang dient. Niet dat van de schrijver, en niet dat van de krant.

De ombudsman houdt de redactie van De Standaard wekelijks een spiegel voor. Opmerkingen over journalistiek in De Standaard kan u melden via ombudsman@standaard.be en via www.standaard.be/ombudsman, waar u ook links vindt naar zijn Facebook- en Twitterpagina (@OmbudsDS)