Voor het stadsmagazine van Tielt schrijf ik, tot november, elke maand een column over de rol van Tielt tijdens de Eerste Wereldoorlog.

In maart schreef ik over de allereerste gasaanval uit de geschiedenis, waarvoor de beslissing in Tielt werd genomen. Op 22 april is het precies 100 jaar geleden dat de gasaanval de streek tussen Steenstrate en Schreiboom trof.

Hieronder mijn column.

Maskers

Het huis in de Nieuwstraat in Tielt waar werd beslist over de eerste gasaanval

Het is een donderdag in maart, en – zo voelt het toch – de eerste dag van de lente. Alle clichés mag ik daarbij uit de kast halen: dat de lucht naar beloftes ruikt, dat de vogels kwinkelieren en dat de mensen met lichtere tred dan anders door de straat lopen. Die straat, dat is de Nieuwstraat in Tielt, waar ik voor het statige pand met huisnummer 7 sta.

Nu is het stil achter de geblindeerde ramen, maar honderd jaar geleden gonsde het hier van de bedrijvigheid. Over de vloer weerklonken de zware voetstappen van Duitse laarzen, want tijdens de Eerste Wereldoorlog werd dit huis door de bezetter herbestemd tot ‘kaartenkabinet’, waar de leiding van het Vierde Duitse Leger haar strategie bepaalde.

Midden april 1915 hoorden de muren aan de Nieuwstraat 7 geheimen die de geschiedenis zouden veranderen. Begin april zat WOI helemaal vast. De Duitsers hadden een doorbraak nodig en kregen daarvoor hulp van de bloeiende Duitse chemische industrie. Die ontwikkelde een chloorgas dat vanuit de loopgraven een verstikkende groene wolk naar de vijand kon sturen. Het hoogste Duitse opperbevel kon hertog Von Württemberg, die als hoofd van het Vierde Leger in Tielt verbleef, overtuigen om het gas in te zetten. De strategische besprekingen daarover vonden plaats in de Nieuwstraat. Halverwege april zagen enkele Tieltse verzetslui aan het station vreemde stalen cilinders, waarin het gas werd vervoerd. Ze smokkelden de informatie door aan de geallieerde inlichtingendiensten. Die konden echter zoveel details bekomen over een nakende aanval met gasflessen dat zelfs de hoogste Britse legerleiding uitging van een misleidingsoperatie.

Helaas. Op 22 april 1915 wordt tussen Steenstrate en Schreiboom rond vijf uur ‘s middags 700 ton chloor de lucht ingespoten. Niet langer weerklinkt op dat moment zwaar geschut in de loopgraven, maar heerst de stilte, onderbroken door het geluid van soldaten die kuchten, bloed spuwen en soms een pijnlijke verstikkingsdood sterven. De eerste gasaanval uit de wereldgeschiedenis kost het leven aan minstens 1148 Franse militairen.

In de Nieuwstraat in Tielt werd dus ook een nieuwe vorm van oorlogsvoering geboren. Het wapen was onzichtbaar, en ontdeed ook zij die ertegen moesten vechten van een gezicht: het gasmasker maakte van hen identieke robots. Honderd jaar later zetten we alleen nog een masker op om carnaval te vieren, maar in WOI was het een zaak van leven of dood.

Terwijl ik voor het huis in onze stad sta waar een nieuw hoofdstuk in de militaire geschiedenis werd geschreven, loopt een vrouw geladen met boodschappentassen langs. Ze kijkt me vreemd aan, want, zo zie ik haar denken, wat sta ik daar te staren naar een huis met een afgebladderde gevel? Wel, ik kijk op het eerste gezicht misschien gewoon naar een hoop stenen, maar ik kijk vooral naar de geschiedenis, en naar wat het betekent om vandaag, zoals Paul Snoek ooit dichtte, het donzen masker van de eerste lentewind te kunnen dragen, in alle peis en vree.